WinterTijd

​De olifant en de mens zijn de enige nog levende zoogdieren met een kin. Dit soort onbenullige plaisanterietjes hou ik als generalist graag achter de hand in geval van onvoorziene omstandigheden. Het was in december (de donkerste maand sinds mensenheugenis) een kleurrijk accentje tijdens mijn gegidste wandeling in het Silsombos. We stonden toen met onze wandelgroep onverwacht oog in oog met een oorverdovend brullende stampede monsterlijke quads. Een in colonne voortrazende troep agressieve exoten die met de kin vooruit zichzelf onoverwinnelijk waanden. De mens als olifant. Met hun stinkende gepimpte tuigen trokken ze diepe voren in de reeds modderige wandelpaden en brachten zo onherstelbare schade toe aan dit met liefde en passie beheerde natuurgebied. De entertainmentwaarde of het plezier dat je aan dergelijke onzin zou kunnen overhouden krijg je mij in geen eeuwen uitgelegd. Deze onfortuinlijke ontmoeting terzijde gelaten verliep de wandeling verder vlekkeloos.
 
Een flets melkachtig zonnetje verweert zich machteloos tegen het overheersende grijs. Het is weer wintertijd, tijd van afwezigheid. Een onbestemd knagend gevoel van gemis vergezelt de wandelaar. Iets is er niet en toch kijk je verwachtingsvol of het er is. In deze kleurloze maanden gebruik ik daarom als thema tijdens mijn wandelingen veelal het eerder abstracte begrip ‘tijd’. Het begrip tijd is in de natuur soms moeilijk te vatten, laat staan uit te leggen. Neem bijvoorbeeld de hier langs de knuppelpaden welig opschietende reuzenpaardenstaart. ‘Dinosaurusgras’, zoals ik het de kinderen in de groep graag wijsmaak. 375 miljoen jaar geleden waren de varens en reuzenpaardenstaarten de voorlopers van onze bomen en konden ze gemakkelijk 20 meter hoog worden. Met hun holle stengels en in dichte kransen schuin afstaande of iets overhangende groene zijtakken vormden zij de basis van onze huidige steenkoolvoorraad. De achterkleinkinderen van deze sporenvormende plant komen voor op natte, matig voedselrijke grond, in het bijzonder bij kalkhoudende bronnen en kwel. De reuzenpaardenstaart voelt zich hier duidelijk thuis.
 
Maar hoe lang is 375 miljoen jaar nu in het echt? Hoe kan je die honderden miljoenen jaren bevatten als je zelf met moeite een eeuw haalt? De truc die kaartenmakers toepassen in de geografisch ruimtelijke wereld kan je als gids ook toepassen op het begrip tijd. Het op menselijke schaal terugbrengen van iets immens groot. De aarde bestaat ruw geschat 4,6 miljard jaar. Als je dit voor een beter begrip deelt door 100 miljoen dan kom je uit op 46 jaar. Stel je nu even voor dat onze aarde 46 jaar bestaat in plaats van 4,6 miljard jaar, dan kan je daaruit afleiden dat de mens zoals we hem nu kennen hier nog maar één dag rondloopt. Sinds de industriële revolutie, slechts één minuut geleden dus, is hij er echter wel in geslaagd om met de kin vooruit het bosbestand op aarde te halveren. Faut le faire.
 
Tijd hoeft in de natuur niet altijd in miljoenen jaren uitgedrukt te worden. Soms zijn twee weken voldoende om voor serieuze problemen te zorgen. De studie die het verband tussen organische natuurverschijnselen, meteorologische omstandigheden en de tijdstippen van het jaar onderzoekt heet fenologie. Wanneer stopt een boom met chlorofyl aan te maken en valt het blad? Wanneer bloeit een bloem, legt de vogel haar ei? Dat soort dingen dus. Door de opwarming van de aarde zijn er de dag van vandaag heel wat verschuivingen die ecosystemen zwaar onder druk zetten. Een klein voorbeeldje van hoe alles met alles verbonden blijkt te zijn, vind je bij de eik/wintervlinder/koolmees-combinatie. Een eik komt tegenwoordig gemiddeld twee weken vroeger in blad dan 40 jaar geleden. De rupsen van de wintervlinder zijn verzot op dit blad en komen dus ook twee weken vroeger uit hun ei. De koolmees daarentegen legt haar ei in functie van de hoeveelheid daglicht. En die is niet veranderd. De hoeveelheid daglicht is niet mee opgeschoven. Zonsopgang en -ondergang blijven dezelfde cyclus volgen als vroeger. De koolmees heeft die rupsen nodig als krachtvoedsel voor haar jongen en riskeert, als die evolutie zich doorzet, te laat te komen aan de dis. Of de koolmezen een manier zullen vinden om zich aan te passen aan deze verschuiving zal de tijd ons leren.
 
Men hoort wel eens zeggen dat hoe ouder men wordt, hoe trager de tijd gaat. Recent onderzoek bevestigt deze gevoelsmatige waarneming. Tijdsbeleving is subjectief en heeft alles te maken met het verwerken van nieuwe indrukken, het aanmaken van nieuwe herinneringen. Dagdagelijkse routine versnelt de tijd. Nieuwe indrukken vertragen die. Daarom lijken zomervakanties voor kinderen eindeloos te duren en vliegen de dagen van een alleen thuiszittend oudje als een sneltrein voorbij. Dit is de reden waarom ik zo vaak als mogelijk ga wandelen en mij laat verwonderen door wat ik zo allemaal tegenkom. Nieuwsgierigheid is de sleutel voor een rijk en gevuld leven. Nieuwsgierigheid vertraagt de tijd.
 
Wintertijd. Kleurloosheid. Weinigen staan er bij stil maar een roodborstje kleurt eigenlijk oranje. Dat komt omdat ten tijde van zijn naamgeving deze kleur nog niet benoemd werd. De kleur oranje werd in onze contreien pas ingevoerd samen met de komst van de sinaasappel. Ik bedenk me te laat dat ik tijdens de wandeling helemaal vergeten ben te vertellen over de steeds zeldzamer wordende veldleeuwerik die dankzij zijn interne klok exact anderhalf uur voor zonsopgang begint te fluiten. En de tjiftjaf die precies 60 minuten later zijn keel openzet. Ik kijk verwachtingsvol uit naar zijn terugkeer ergens begin maart en wacht vol ongeduld op dat zo herkenbare tjiftjafgefluit dat plotseling de hoek omslaat.
 
Terug thuis ligt er als een slapend Doornroosje een dode exoot op het voetpad: een nijlgans. Aladin is tegen de lamp gevlogen, door een onverwachte windstoot uit de lucht geplukt. En ik die dacht dat deze wezens onoverwinnelijk waren. Niet dus. Welke nieuwe kleuren zullen we in 2018 gaan ontdekken? Welke verwondering staat ons dit jaar in de Groene Vallei weer te wachten? Spring eens binnen in het bezoekerscentrum en ontdek het samen met ons.

---