Winter

​De eerste roffel van de grote bonte specht weerklinkt vroeg dit jaar. Gefluister draagt ver. De dagen lengen terug, maar de tijd krimpt. Het is winter en ik geniet op deze korte dagen van het uitstervend genoegen om op lange wandelingen te verdwalen. Alles in de natuur lijkt stil te staan. Het licht is kleurloos, grijs en grauw, maar zolang ik zelf in beweging blijf, denk ik niet aan de kou.
 
In dit seizoen voel ik mij altijd terug die kleine jongen die naar een zoen van zijn moeder verlangt. Ik dacht: ik zet mijn fiets bij de jeugdgevangenis in Everberg en loop nog eens via Billekensberg naar Bertem en dan via die wondermooie holle weg langs de E40 terug. De tellers van waarnemingen.be weten dat je hier aan het waterresevoir tijdens de vogeltrek op heldere dagen tot in Mechelen kan kijken. Je staat hier hoog en kijkt ’s morgens vroeg tussen de nevels naar de onbeschaamde schoonheid van de Groene Vallei.
 
Vandaag, in de eerste krakende kou van het nieuwe jaar, zijn de achterblijvers (standgasten) zo hard bezig met overleven dat ze mijn bestaan negeren. Een winterkoninkje, amper twee suikerklontjes zwaar, weet duidelijk niet waar kruipen. Het mag een wonder heten als het beestje het einde van de dag haalt. De kleine landschapselementen bieden het nauwelijks dekking door de snel aanvriezende miezerige regen. We zitten met een ongeziene ‘inversie’. De lucht bij de grond is kouder dan de luchtlagen erboven. Normaal hoort het andersom te zijn. Normaal daalt de temperatuur gemiddeld met een halve graad per honderd meter die je stijgt. Vandaag is het anders, vandaag ligt er een warme luchtlaag als een deksel boven deze ijskoud bevroren vallei. Voor dieren en planten kan zo’n inversie behoorlijk vervelend zijn, zeker als het regent en vriest tegelijkertijd. De regen uit de warmere bovenlaag wikkelt zich dan als een dikke laag ijs op en rond alles waar hij terechtkomt. Wondermooi voor het oog, dodelijk voor alles wat leeft.
 
Ik ken dit natuurfenomeen van mijn vorige zomervakantie. In Gorski Kotar, een oeroud natuurgebied in Kroatië, waren de littekens van wat zo’n inversie kan aanrichten jaren later nog duidelijk zichtbaar. Het gewicht van het ijs dat zich aan de takken van de bomen hechtte, decimeerde en verminkte er de bossen. De gids waarmee ik op pad was, vertelde mij hoe hij het geluid van de onder het gewicht knakkende en krakende bomen erger vond dan wat hij meemaakte in de Balkanoorlog. Een bijkomende eigenschap van een inversielaag is dat geluid ertegen gereflecteerd wordt. Bij een inversie is geluid daardoor op aanzienlijk grotere afstand hoorbaar.
 
Godelieve Gallant vertelde me onlangs een ander verhaal. Zij ging vogels spotten op een plaats waar het regelmatig limonade regent. Godelieve had hier in België haar dosis aan grijs en grauw bereikt, en weet als geen ander dat de woorden ‘grijs’ en ‘grauw’ in de vogelwereld een heel andere betekenis en gevoelswaarde hebben. Voor vogelliefhebbers is Oost-Europa tegenwoordig een zegen. Voor een prikje kan je daar geweldige vogelreisjes maken. Godelieve ging met zo’n groep nog een stapje verder, tot helemaal in Georgië. Ze hoopte er waarschijnlijk de roodvoorhoofdkanarie te spotten. Of citroenkwikstaarten en scharrelaars. Sinds mensenheugenis werd er hier tussen de bergketens van de Kaukasus thee geteeld. De globalisering had hier echter anders over beslist. De concurrentieslag met China was verloren en de lokale bevolking werd verplicht over te schakelen op immense citrusplantages. Niemand stond er echter ooit bij stil dat de regen hier valt op dezelfde plaats als waar hij verdampt. De wolken zitten er gevangen tussen de bergketens. Tijdens het vogels spotten kon Godelieve dus genieten van de smaak van limonade op haar lippen.
 
Ik ken Godelieve van op de klimaatcursus. Het belangrijkste wat we daar leerden, is dat de tijd dringt, en ook, dat je weer en klimaat nooit ofte nimmer met elkaar mag verwarren. Weer is iets tijdelijks: warm, koud, nat, droog. Een momentopname. Weer kan je met een relatieve zekerheid per gebied maximum 10 dagen vooraf voorspellen. Klimaat daarentegen gaat over een tijdsspanne: de gemiddelde waarden van de elementen neerslag, temperatuur, enzovoort, over een periode van minstens dertig jaar. Klimaat is een complex gegeven met onoverzichtelijke variabelen en dubieuze onzekerheden. Een wetenschap in haar kinderschoenen.
 
De gerenommeerde klimaatwetenschapper James Hansen bracht onlangs een grimmig rapport uit. De aarde is de laatste 115.000 jaar nog nooit zo warm geweest. Sinds de industriële revolutie werd de aarde maar liefst 1.3 graden warmer. Dat weten we zeker. Dit werd gemeten en staat vast. Adaptatie en mitigatie zijn de sleutelwoorden om er tegenaan te gaan. Adaptatie is de verzameling maatregelen die door staten en mensen genomen worden om de impact van klimaatverandering terug te dringen, om ons aan te passen aan de gevolgen. Zo zijn dijken aan de kust een vorm van adaptatie. Mitigatie is een vorm van maatregelen die staten en mensen nemen om de uitstoot van broeikasgassen te beperken. Het gaat dan om groene energie, energie-efficiëntie en de opslag van CO2. Het is aan ons om staten en mensen, met onmiddellijke ingang, daartoe te dwingen.
 
Maanlicht heeft één seconde nodig om ons te bereiken. Zonlicht heeft hier acht minuten voor nodig. Niets gebeurt in real time. Alles wat we zien is verleden tijd. Zelfs in ons eigen hoofd liggen we een miljoenste van een seconde achter. Je kan er niet langer omheen. Ook zonder ons wordt het straks vijf voor twaalf. De aarde warmt op. De tijd is op. Wat voor een rups het einde van de wereld is, is voor de vlinder slechts het begin. Een koude rilling loopt over mijn rug. We hebben te lang stilgestaan. 

---