Entre chien et loup

​De avond valt. Ik ben moe. Zou de kracht van een boom soms doorsijpelen in het lichaam van wie zich eronder te slapen legt? Ik zet me neer in het bos en leun met mijn rug tegen de stam van een dikke eik. Ik observeer en krabbel wat gedachtenflarden voor deze column in mijn notaboekje. Genre “de evolutie is blind en stroomt als een rivier door de tijd” of “een meeuw met een zwaluwstaart is een visdiefje”. Maar over vissen weet ik niets en meeuwen vind ik te moeilijk.
 
Het groot heksenkruid woekert. De lucht is dampig van zomer maar de meeste waterputten staan leeg. De wilde lijsterbes is zwanger van haar rood-oranje vruchten, de bijeengepakte bolletjes op de slanke stengel van de gevlekte aronskelk staan bloedrood in de avondschemer en een gaai met de kleur van zonsondergang komt laag over, de spat blauw op zijn vleugels oogverblindend. Ik hou van dit licht. In het Frans is hier een mooie uitdrukking voor: ‘entre chien et loup’. Het ogenblik van de dag dat net nog geen nacht is. De nacht komt echter alweer elke dag iets vroeger. Net als ik moet de noordse stern ook niet weten van het donker. Die heeft daar een oplossing voor gevonden. Van alle levende wezens zien zij het meeste daglicht. Daar hebben ze heel wat voor over: twee maal per jaar een vermoeiende reis van maar liefst 16.000 km. Elke dag zomer. Altijd lange dagen. Altijd de dag achterna, heen en weer tussen Noordpool en Antartica.
 
Tijdens mijn dagelijkse wandelingen – flora in de hand – verdwaal ik nog regelmatig in het doolhof van soortnamen. Dan struikel ik over intrigerende woorden die mijn verbeelding prikkelen. Duivelsschijt of kontafveeggras zijn bijvoorbeeld oude volksnamen voor rolklaver. Zilverschoon, goudveil en avondrood zijn drie andere woorden die mijn nieuwsgierigheid prikkelen.
 
Langs landwegen en in het weiland heb je een grote kans om zilverschoon tegen te komen. De bloeiende stengels kruipen over de grond en wortelen aan de knopen. De bladeren vormen een bladrozet en de vijf goudgele kroonbladen van dit bloemetje schitteren als lichtspatten op een impressionistisch schilderij van Monet. De naam van dit plantje komt door het zilverig witviltig uiterlijk dat ontstaat door zijdeachtige haartjes waarmee de bladeren zijn bedekt. In tijden van hongersnood at men vroeger de gezwollen wortelstokken. Deze wortel kan gekookt, gebakken of rauw gegeten worden. Gedroogde wortels werden tot meel vermalen waarvan een pap of brood gemaakt kon worden. Het is een plantje met behoorlijk wat geneeskrachtige capaciteiten. De krampstillende werking bij diarree of menstruatiepijn wordt vandaag de dag nog voorgeschreven en een aftreksel van deze plant werd gebruikt bij oogontsteking of als mondspoelmiddel bij kiespijn, tandvleesontsteking, aften of mondblaasjes.
 
In de zestiende eeuw werden alle gronden die onbruikbaar waren voor de landbouw consequent ‘arm’ of ‘woest’ genoemd. In dit soort habitat kan je met een beetje geluk paarbladig en/of verspreidbladig goudveil vinden. Het zijn twee zeldzame broekbosplantjes die als nutteloos beschouwd werden omdat er in tegenstelling tot zilverschoon geen geneeskrachtige eigenschappen aan toegekend werden. Vandaag is goudveil nog zeldzamer geworden dan toen maar bewijst het wel degelijk zijn nut. Het is in onze vervuilde samenleving een ontzettend goede indicator voor proper, voedselarm en zuurstofrijk kwelwater.
 
Bij het woord avondrood dacht ik vroeger altijd aan het optische verschijnsel in de atmosfeer. De spectaculaire roodachtige kleuren bij schemering die ontstaan door de lange weg die het zonlicht van de laagstaande zon door de aardatmosfeer aflegt, waarbij dat zonlicht door deze langere route verstrooid wordt door stofdeeltjes in de lucht. Op mooie warme dagen gaat fijn stof in de lucht omhoog. In het licht van de laagstaande avondzon leidt de lichtverstrooiing door dit stof tot roodkleuring. Dan hangt het dus vaak samen met luchtverontreiniging en mooi weer. 's Ochtends zie je dit minder omdat er dan meestal nog niet zoveel stof in de lucht dwarrelt.
 
Avondrood is echter ook de naam voor twee nachtvlinders. De grote en de kleine. De vlinders vliegen vanaf schemering en foerageren al vliegend op wilgenroosje, kamperfoelie en andere planten met buisvormige bloemen. Ze blijven als een kolibrie voor de bloemen in de lucht hangen en gebruiken vervolgens hun lange roltong als rietje om de nectar uit de bloemen te zuigen. Weet je een plek waar wilgenroosjes bloeien? Dan is de kans groot dat je de rups van groot avondrood daar overdag rustend aan kan treffen. De rupsen van deze soort worden vaker gezien dan de vlinder zelf en hebben ook al zo’n intrigerende naam: olifantrups. Bij verstoring lijkt deze kleine griezel dan ontzettend veel op een slang.
 
Ik zit nog steeds onder de eik. Een 15-tal meter verder ligt een dode egel te stinken. In dit deel van de wereld zijn de meeste mensen al lang vergeten hoe de dood ruikt. Eric Malfait leerde me onlangs dat als je in de natuur dieren wil observeren je dan niet moet wandelen maar beter ergens stilletjes kan gaan zitten. Jezelf onzichtbaar maken. Nu pas bemerk ik iets verder een klein muisje dat uit haar doen is. Het zit stilletjes ineengedoken, rilt over het hele lichaam en is duidelijk trager in zijn bewegingen dan het hoort te zijn. Misschien heeft het te lijden van een vossenlintworm. De uil was al in de lucht voordat de vos een poot had opgetild. Een koolmees roept vergeefs om een lief. Een slak gaat nooit achteruit. Het wordt tijd dat ik weer eens ga. 

---